Żołnierze w służbie historii Aleksandra Bębenek - Konkurs I edycja -

CKZiU Chwałowice

Chwałowice 247

27-100

Chwałowice

Renata Bielecka

Aleksandra Bębenek

Przemysław Siarzynski

-

Iłża

Array

Iłża, to obecnie małe miasteczko, malowniczo położone u podnóża zamku biskupiego Jana Grota. Kiedyś słynące z garncarstwa, jedno z ważniejszych miast na szlaku handlowym na skraju Puszczy Iłżeckiej. Historycznie związane z Małopolską, przynależało do województwa kieleckiego. Do 1918r. było miastem powiatowym. Po I wojnie światowej rozwijał się prężnie Centralny Ośrodek Przemysłowy i władze powiatu iłżeckiego przeniosły swą siedzibę do Starachowic. Taką Iłżę pamiętał Antoni Heda z dzieciństwa. Tu w parafialnym kościele pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przyjął chrzest i do tej świątyni przychodził pieszo na nabożeństwa z oddalonych o 8 km Małomierzyc. Po wyjściu z więzienia przyjeżdżał z Warszawy do Iłży na uroczystości patriotyczne, by spotkać się ze swoimi podkomendnymi. Towarzyszyli mu agenci UB, których raporty z tych spotkań można przeczytać na stronach biuletynu IPN. Teraz Iłża to siedziba gminy Iłża w województwie mazowieckim. Liczba mieszkańców tego miasteczka spadła poniżej 5 tysięcy. Mieszkańcy dobrze pamiętają charyzmatycznego dowódcę oddziałów partyzanckich i Armii Krajowej, jego wystąpienia na uroczystościach patriotycznych do 2006 roku i pielęgnują Jego legendę.
W Iłży znajduje się kilka miejsc pamięci upamiętniających tego słynnego Dowódcę. Jest to pomnik Bohatera, tablice poświęcone Generałowi oraz witraż w miejscowym kościele. W miasteczku znajduje się też izba pamięci Armii Krajowej w budynku dawnego gimnazjum, gdzie wyeksponowano zasługi Antoniego Hedy – dowódcy Iłżeckiego Obwodu AK„Dolina”. Wszystkie te miejsca pamięci znajdują się w sercu miasta pry parafialnym kościele.
POMNIK GENERAŁA
Pomnik naszego Bohatera znajduje się w centrum miasteczka, na skwerze miejskim tuż przy murze Kościoła pw. WNMP przy ulicy Radomskiej 4. Został odsłonięty rok po śmierci Antoniego Hedy 8 września 2009r., w 70 rocznicę słynnej bitwy obronnej pod Iłżą, w której nasz bohater, jako 23 latek brał czynny udział. Jest to najmłodszy pomnik w mieście.
Pomnik to naturalnych wymiarów postać Legendarnego Dowódcy, na niewysokim cokole z bordowego granitu. Generał stoi na kolumnie w mundurze wojskowym i w przedwojennym, oficerskim płaszczu. Na głowie ma czarny beret – symbol Jego oddziału. Jego prawa ręka wspiera się na kotwicy Polski Walczącej, na której leży beret, taki jaki nosili "Szaracy". Głowę ma zwróconą ku kościołowi, a sylwetka jest w ruchu, jakby Antoni Heda chciał zejść z cokołu i ruszyć do świątyni. Świadczy to o tym, że wiara była dla niego najważniejsza. Z pomnika przemawia żołnierska tradycja, patriotyzm i religijność. Na cokole jest wykuty napis:
Generał
Antoni Heda-
Szary
Uzupełnieniem pomnika są trzy granitowe, bordowe tablice na murze kościelnym ze szczegółowym życiorysem bohatera.
Na trzeciej tablicy biogram kończy cytat:
„SEMPER FIDELIS DEO, HONORI ET PATRIAE” co tłumaczyć można „Wierny dewizie BÓG, HONOR I OJCZYZNA”.
Poniżej tablic z biogramem umieszczono 6 tabliczek głównych fundatorów pomnika: Halina Wróblewska ps. „Lilla” por. WP, Prezydent RP Lech Wałęsa, Samorząd Województwa Mazowieckiego, Samorząd Województwa Świętokrzyskiego, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu oraz Samorząd Gminy Iłża.
Pomysłodawczynią budowy tego pomnika była Halina Wróblewska- porucznik W.P. pseudonim „Lilla”. O budowie pomnika generała zdecydowano w Iłży już w 2006r., jeszcze za życia bohatera. Społeczny Komitet Budowy Pomnika Generała Antoniego Hedy "Szarego" zawiązał się w Iłży w 2006 roku, a swą siedzibę miał w budynku Gimnazjum. Na jego czele stała Aleksandra Grzegorczyk – siostrzenica Haliny Wróblewskiej. Pomnik to dzieło Jacka Guzery z Dąbrowy koło Kielc wg. projektu Leszka Dróżdża i Sylwestra Kiełka ze Starachowic. Tablice z biogramem wykonał Dariusz Kruszyński ze Starachowic. Niezwykłe jest to, że akcję budowy pomnika w Iłży wspierali finansowo nie tylko mieszkańcy gminy Iłża i regionu mazowieckiego, ale i świętokrzyskiego.
W uroczystości odsłonięcia pomnika wzięły udział setki osób z całej Polski. Wśród gości był wysłannik z Kancelarii Prezydenta Polski Lecha Kaczyńskiego, parlamentarzyści, wojewoda mazowiecki, ale najważniejszymi gośćmi byli ci, którzy walczyli o wolność i suwerenność Polski – podkomendni Generała. W homilii ks. płk Janusz Radzik z parafii garnizonowej w Radomiu, przedstawił życiorys Generała Szarego, opowiadając o odwadze i determinacji w walce o wolność. Na koniec przytoczył słowa biskupa polowego Wojska Polskiego generała dywizji Tadeusza Płoskiego, wypowiedziane 21 lutego 2008 roku podczas pogrzebu generała Hedy: ,,Panie generale Hedo, jesteś wciąż żywy, bo umiałeś kochać."
Oprawa uroczystości była godna wielkiego człowieka. Zabytkowym organom kościelnym przygrywała iłżecka orkiestra dęta i orkiestra wojskowa, nadając uroczystości podniosły charakter i wywierając na uczestnikach mszy duże wrażenie. Sztandar Wojska Polskiego został wprowadzony do kościoła w asyście Kompanii Honorowej Wojska Polskiego, a za nim weszły kolejne sztandary, a wśród nich sztandar naszej szkoły.
TABLICA w Kościele WNMP
Postać Generała Hedy na pomniku zwraca się ku kościołowi pod wezwaniem WNMP, w którym w 1916r. został ochrzczony. Świątynia ta skrywa również niezwykłą osobistą pamiątkę. W kaplicy Szyszkowskich wyeksponowany jest Krzyż Virtuti Militari, który osobiście przekazał do świątyni Antoni Heda jako wotum dziękczynne.
W pierwszą rocznicę śmierci bohatera, 14 lutego 2009r. odsłonięto w kościele tablicę pamiątkową. Umiejscowiono ją w lewej nawie, przy drzwiach bocznych, którymi wchodził do świątyni w dzieciństwie „Szary”.
To czarna płyta granitowa, na której znajduje się: po lewej stronie krzyż, zaś na środku wizerunek Generała. Na tablicy widnieje napis:
"W dobrych zawodach wystąpiłem,
bieg ukończyłem. Na ostatek odłożono
dla mnie wieniec sprawiedliwości"
GENERAŁ ANTONI HEDA "SZARY"
1916-2008
SYN TEJ ZIEMII
NIEUGIĘTY ŻOŁNIERZ I DOWÓDCA WOJSK PARTYZANCKICH ZWZ,
ARMII KRAJOWEJ, WIN OKRĘGU RADOMSKO - KIELECKIEGO.
CZTEROKROTNIE SKAZANY NA KARĘ ŚMIERCI PRZEZ WOJSKOWY SĄD PRL
ODZNACZONY: KRZYŻEM VIRTUTI MILITARI - DWUKROTNIE,
KRZYŻEM KOMANDORSKIM Z GWIAZDĄ ORDERU ODRODZENIA POLSKI,
KRZYŻEM WALECZNYCH, ORDEREM GWIAZDY WYTRWAŁOŚCI
WIELKIEMU CZCICIELOWI DUCHA ŚWIĘTEGO, WIERNEMU BOGU I OJCZYŹNIE
WSPÓŁTOWARZYSZE BRONI I PRZYJACIELE
W PIERWSZĄ ROCZNICĘ ŚMIERCI,
IŁŻA, 14 LUTEGO 2009 ROKU


WITRAŻ
Wyjątkowym upamiętnieniem Antoniego Hedy-Szarego jest witraż w tym kościele. W latach 60-tych XX wieku staraniem proboszcza Józefa Dziadowicza, wieloletniego przyjaciela „Szarego” zainstalowano w oknie kościoła wyjątkowy witraż z napisem „Za naszą wolność i waszą”. Przedstawia on postaci trzech walczących o wolność Polski na naszych terenach żołnierzy: powstania styczniowego, I wojny światowej i II wojny światowej. Nad postaciami rozwinięta jest chorągiew Polski z napisem „Bóg i ojczyzna”. Poniżej postaci po lewej stronie znajduje się Krzyż Virtuti Militari, a po prawej symbol Polski Walczącej. W dolnej części witrażu znajduje się napis: „Boże, któryś jest na niebie wyciągnij sprawiedliwą dłoń”, Pod napisem, sprytnie wkomponowano w okienka witrażu, prawie niewidoczne podpisy– SZARY, JUDYM, POTOK, KRZYK. To pseudonimy dowódców Podziemia AK walczącego na naszym terenie. To w czasach komuny, gdy żołnierze AK piętnowani byli przez władze ludową, odważny gest społeczności iłżeckiej i księdza proboszcza, który w okresie wojny pełnił funkcję kapelana struktur konspiracyjnych AK.
Tablica na Murze Pamięci
W tym samym dniu, w którym odsłonięto pomnik Generała wmurowano pamiątkową tablicę na Murze Pamięci Pomnika Obrońców Ziemi Iłżeckiej, który znajduje się z drugiej strony kościoła, przy placu 11 listopada. Ten najwyższy pomnik w mieście powstał w 1998r. i upamiętnia wszystkich bohaterów Ziemi Iłżeckiej, którzy walczyli o wolną Polskę. Za tym pomnikiem jest mur pamięci z napisem: "Obrońcom Ziemi Iłżeckiej". Pod napisem są tablice upamiętniające bohaterów, którzy wpisali się w historię naszego regionu. W drugim rzędzie od góry, trzecia tablica z prawej to tablica upamiętniająca Generała Antoniego Hedę-Szarego.
Po lewej stronie tej mosiężnej tablicy znajduje się order Virtuti Militari, zaś po prawej znak Polski Walczącej oraz napis:
PAMIĘCI
GEN. WP ANTONIEGO HEDY - SZAREGO
I JEGO PODKOMENDNYCH WALCZĄCYM W SZEREGACH
ARMII KRAJOWEJ, DELEGATURY SIŁ ZBROJNYCH,
RUCHU OPORU ARMII KRAJOWEJ
ORAZ ZRZESZENIA "WOLNOŚĆ I NIEZAWISŁOŚĆ"
O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI
SPOŁECZNY KOMITET BUDOWY POMNIKA GEN. A. HEDY - SZAREGO W IŁŻY


Szkolna Izba Pamięci
W miasteczku przed reformą edukacji funkcjonowało Publiczne Gminne Gimnazjum im. Armii Krajowej przy ulicy Bodzentyńskiej 45, którego jesteśmy absolwentami. W 2009 roku otworzono w nim Szkolną Izbę Pamięci Armii Krajowej, w której jedną ze ścian poświęcona jest Oddziałowi gen. Antoniego Hedy- Szarego. Obecnie budynek przeszedł w posiadanie PSP w Iłży im marszałka Józefa Piłsudskiego. Izbę można zwiedzać od poniedziałku do piątku w godzinach zajęć szkolnych po uprzednim ustaleniu terminu z sekretariatem szkoły tel. 48 616 55 61.

UROCZYSTOŚCI CYKLICZNE
Co roku w parafialnym Kościele pw. WNMP z imiennym wymienieniem gen. Antoniego Hedy, przemarszem z kościoła pod pomnik Generała w asyście pocztów sztandarowych i orkiestry dętej oraz złożeniem wiązanek kwiatów pod pomnikiem odbywają się:
-1 marca uroczysta msza święta w intencji Żołnierzy Wyklętych
-8 września uroczysta msza święta w rocznicę Bitwy pod Iłżą
-w niedzielę najbliższą do 1 października uroczysta msza święta z okazji bitwy pod Piotrowym Polem i spotkanie na Partyzanckiej Polanie Pamięci w Puszczy Iłżeckiej
-W ostatnią niedzielę maja „Partyzancka” msza święta w kościele św. Sadoka w Małomierzycach (parafia Iłża) , celebrowana w intencji gen. bryg. Antoniego Hedy „Szarego” i jego podkomendnych.
RAJDY I MARSZE
-Marsz Pamięci Armii Krajowej Ziemi Iłżeckiej, Świętokrzyskiej i Radomskiej im. komendanta Armii Krajowej Antoniego Hedy ps. „SZARY (od 2017r. organizowany przez Społeczny Komitet Upamiętnienia Wydarzeń Historycznych w Iłży) - koniec września.

-Rajd Rowerowy ,,Szlakiem Iłżeckich Oddziałów Partyzanckich im. gen.. Antoniego Hedy ps. ,,Szary” (od 2007r. organizowany przez MGOSiR Iłża) – początek października.

Temat: Śladami gen bryg. Antoniego Hedy-Szarego po rodzinnej Ziemi Iłżeckiej
Data realizacji:
9, 13 czerwca 2019 roku.

I CZĘŚĆ LEKCJI – Msza święta w Małomierzycach i wywiady w Chwałowicach
II CZĘŚĆ LEKCJI -Wycieczka poi miejscach pamięci
Adresaci: Uczniowie CKZiU Chwałowice i PSP w Iłży
Uczestnicy: Uczniowie klasy II CKZiU Chwałowice (18 osób) i ostatnich klas PSP w Iłży (30 osób), mieszkańcy Małomierzyc i Iłży
Cele lekcji:
• Przypomnienie historii działań w okresie II wojny światowej na terenie Iłży
• Poznanie losów gen. bryg. Antoniego Hedy – Szarego
• Poznanie miejsc pamięci o Legendarnym dowódcy na Ziemi Iłżeckiej
• Uczczenie Jego pamięci przy pomniku
• Kształtowanie postaw patriotycznych.
• Wzmacnianie tożsamości narodowej.
Materiały:
 Prezentacja multimedialna
 Widokówki miejsc pamięci
 Krzyżówka sprawdzająca wiedzę
 Wywiad – spotkanie zrejestrowane w Chwałowicach 9 czerwca 2019r.z:
o panią Teresą Hedą- Snopkiewicz- córką Bohatera ,
o kpt. Tadeuszem Sułowskim -m kombatantem AK, partyzantem „Szarego”
o ppłk. d.s. Wojciechem Fabianem ze Światowej Federacji Polskich Kombatantów
o panem Ryszardem Wójcikiem – historykiem z Warszawy




Część I:
Nawiązaliśmy kontakt z córką generała Antoniego Hedy- panią Teresą Hedą- Snopkiewicz, mieszkającą w Warszawie. Zaprosiliśmy ją do naszej szkoły na spotkanie z uczniami. Z uwagi na liczne obowiązki termin spotkania ustaliła pani na 9 czerwca 2019r., po mszy świętej w Małomierzycach – rodzinnej wsi bohatera.
Jesteśmy uczniami klas mundurowych, a Małomierzyce to sąsiednia wieś od Chwałowic więc tradycyjnie uczestniczymy w tym doniosłym nabożeństwie, które jest żywą lekcją historii. Przyjeżdżają na nią kombatanci, jest więc okazja do posłuchania ich relacji z wydarzeń II wojny światowej. Razem z uczniami naszej szkoły uczestniczyliśmy we mszy świętej w intencji Komendanta „Szarego” i jego żołnierzy, która odbyła się w Kościele p.w. Św. Sadoka w Małomierzycach.
Po mszy świętej, złożeniu kwiatów i spotkaniu z kombatantami powróciliśmy do naszej szkoły na spotkanie- wywiad.
Oprócz córki bohatera pani Teresy Hedy – Snopkiewicz udało nam się zaprosić na wywiad kpt, Tadeusza Sułowskiego- 90 letniego „Szaraka”, ppłk. Wojciecha Fabiana ze Światowej Federacji Polskich Kombatantów i pana Ryszarda Wójcika- historyka z Warszawy. Wszyscy zaproszeni na spotkanie Goście bardzo dobrze osobiście znali Generała. Chętnie opowiadali nam jego niesamowity życiorys.
Część II
Przygotowaliśmy prezentację multimedialną i widokówki „iłżeckich” miejsc pamięci o generale Antonim Hedzie - Szarym. Zmontowaliśmy również film z wywiadu przeprowadzonego w dniu 09.06.2019r. w Chwałowicach z elementami partyzanckiej mszy świętej w Małomierzycach.
Żywa lekcja historii dla uczniów PSP w Iłży z oddziałami gimnazjalnymi rozpoczęła się wycieczką po miejscach pamięci o Generale. Ola Bębenek była przewodniczką tej wycieczki. Opowiadała ciekawe fragmenty z życia bohatera. To było nie lada wyzwanie, stanąć na przeciwko swoich rówieśników i skupiać ich uwagę mimo upału i zbliżających się wakacji. Uczniowie zdziwieni byli jak wiele jest miejsc upamiętniających tego wyjątkowego człowieka, słynącego z waleczności i brawurowych akcji rozbicia więzień.
Po wycieczce powróciliśmy pod pomnik „Szarego” w Iłży, zapaliliśmy znicze i uczciliśmy Jego pamięć minutą ciszy. Na skwerku wokół pomnika w cieniu drzew (temperatura w cieniu 340C) wysłuchaliśmy fragmentów wywiadu z córką T. Hedą - Snopkiewicz, kpt. T. Sułowskim, ppłk. Wojciechem Fabianem i R. Wójcikiem. Młodzież najuważniej słuchała córki, która opowiadała o ojcu i jego sile charakteru w przezwyciężaniu wszelkich trudności. Wypowiedzi wszystkich gości wywiadu utwierdziły uczniów w przekonaniu, że generał brygady Antoni Heda – Szary jest wyjątkową postacią, godną naśladowania. Ziemia Iłżecka jest dumna ze swego bohatera. Na zakończenie odbył się konkurs wiedzy o Antonim – Hedzie Szarym w formie krzyżówki. Sprawdzał on wiedzę na temat naszego bohatera. Najszybsi otrzymali nagrody i widokówki. Przygotowane materiały: krzyżówkę, widokówki i prezentacje z miejsc pamięci przekazaliśmy nauczycielowi historii z PSP do Szkolnej Izby Pamięci.
To pierwsza taka IMIENINOWA ŻYWA LEKCJA HISTORII o Generale Antonim Hedzie -Szarym w Iłży. Uczniowie poznali historię komendanta legendarnego oddziału ”Szaraków”, żołnierza wyklętego, dowódcę Obwodu Iłżeckiego AK „Dolina”, schwytanego przez Urząd Bezpieczeństwa w 1948r.,więzionego, skazanego na karę śmierci, ułaskawionego i walczącego dalej słowem o wolność i suwerenność Polski. Uczniowie zrozumieli, że pamięć o Legendzie Ziemi Iłżeckiej -Antonim Hedzie- Szarym musi być przez nich pielęgnowana i przekazywana następnym pokoleniom.
ZAPRASZAMY do obejrzenia filmu z żywej lekcji historii i przeczytania artykułów.
• Film: Żywa lekcja historii
https://www.youtube.com/watch?v=ZpUURAQBn5A
• Artykuł w prasie lokalnej: Echo Dnia Radom z dnia 18.06.2019r.
https://echodnia.eu/radomskie/gmina-ilza-uczniowie-szkoly-z-chwalowic-uczcili-legendarnego-antoniego-hede-szarego/ar/c1-14217651
Strony internetowe:
-PSP w Iłży
www.pspilza.pl
-CKZiU Chwałowice
www.ckuchwalowice.pl
• Zdjęcia

-

gen. bryg. Antoni Heda -Szary

1916-2008

Chwałowice- miejscowość w której znajduje się nasza szkoła obecnie położona jest w województwie mazowieckim, powiat radomski, gmina Iłża, ale przed wojną tereny te przynależały do województwa kieleckiego, powiat iłżecki z siedzibą w Wierzbniku (nie istniało jeszcze miasto Starachowice dopiero w 1939 roku połączono miasto Wierzbnik, osadę fabryczną Starachowice oraz wieś Starachowice i utworzono miasto Starachowice-Wierzbnik, które w 1949 roku przyjęło nazwę Starachowice). Ziemia iłżecka była areną ważnych bitew: Pakosław (1915), Iłża (1939) Piotrowe Pole (1944). Lasy Puszczy Iłżeckiej były schronieniem dla walecznych oddziałów partyzanckich „Ponurego” i „Szarego”. Trudno, więc było dokonać wyboru bohatera Konkursu.
Ola Bębenek członek naszego zespołu jest mieszkanką Małomierzyc- rodzinnej wsi Antoniego Hedy ps. „Szary”. Zna mieszkającą tu rodzinę Legendy Ziemi Iłżeckiej– siostrę, siostrzenicę i krewnych. Od kiedy pamięta pod koniec maja w miejscowym kościółku odbywa się uroczysta msza święta „partyzancka”, w której uczestniczył pułkownik Heda. Mały plac przykościelny z trudem mieści poczty sztandarowe, delegacje i gości. Na parkingu pojawiały się samochody z rejestracjami z różnych województw, a na podwórkach wozy konne, którymi przybywali z okolic byli partyzanci i żołnierze. Do dzisiaj, mimo że od śmierci Antoniego Hedy minęło 11 lat małomierzycka msza jest wciąż ogromnym wydarzeniem, w którym uczestniczą Jego podkomendni, żyjący żołnierze AK, władze, delegacje kombatantów, córki Antoniego Hedy i wielu zaproszonych gości.
To właśnie ta niemijająca pamięć o tym niezwykłym człowieku zadecydowała, że bohaterem, którego opiszemy w Konkursie „Żołnierze w służbie historii” będzie Generał Brygady Antoni Heda-Szary.
Antoni Heda „Szary”
DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ
Urodził się 11 października 1916r. w Małomierzycach koło Iłży. Miejscowość ta to sąsiednia wieś Chwałowic, w której znajduje się nasza szkoła. Rodzinna wieś jest malowniczo zamknięta pierścieniem Lasów Małomierzyckich, a część wioski, w której stoi do dziś rodzinny dom bohatera z numerem 122 to Stara Wieś. Jego rodzice utrzymywali się z dziewięciorgiem dzieci z pracy na roli, a ta nie zapewniała zbyt dobrych warunków życia.
W 1923r. Antoni Heda jako siedmiolatek rozpoczął naukę w czteroletniej Publicznej Szkole Powszechnej w Małomierzycach. Z przekazów rodzinnych Ola wie, że ta szkoła nie przypominała obecnych podstawówek. Lekcje odbywały się w wiejskim domu, którego gospodarze udostępniali na szkołę tylko jeden pokój. Modlitwą codziennie zaczynano lekcje szkolne i modlitwą je kończono. Wszystkie uroczystości szkolne: początek roku szkolnego, zakończenie roku szkolnego i święta państwowe (obchodzono już wtedy święto 11 listopada i 3 maja) rozpoczynały się zawsze uroczystą mszą świętą w oddalonym o 8 km parafialnym kościele w Iłży. Wyjątkowa religijność wyniesiona z domu rodzinnego i postawy kształtowane przez szkołę miały ogromny wpływ na postawę naszego bohatera. Jako dowódca oddziałów partyzanckich organizował polowe msze święte dla swoich podkomendnych, a wiara i modlitwa pomagały mu później przetrwać najtrudniejsze momenty życia.
Klasę czwartą Antoni Heda ukończył w 1927r. Wielu rówieśników kończyło edukację na tym etapie, bo we wsi nie uruchomiono klas V,VI,VII. Jednak rodzina Hedów wspierała dzieci w dalszej edukacji- widząc, w nauce szansę na lepsze życie. Antoni Heda w swojej książce wspomina, że najstarszy brat kontynuował naukę w siedmioklasówce w Iłży, pokonując o świcie pieszo ośmiokilometrową drogę do szkoły. Po jej ukończeniu uczył się dalej w Ostrowcu Świętokrzyskim i został nauczycielem. Nasz bohater ostatnie klasy szkoły powszechnej ukończył w Rzeczniowie- sąsiedniej gminie mieszkając u swojego brata- nauczyciela. Jednak jak sam wspomina nauka szła mu średnio, ale upór, ambicja, wytrwałość i siła charakteru pomagała pokonywać szczeble edukacji. Mógł zaprzestać dalszej nauki i zostać na gospodarstwie rodziców, ale już wtedy nasz bohater wiedział, że praca na roli nie jest dla niego. Nie skorzystał również z kontynuowania nauki w Ludowej Szkole Rolniczej w Chwałowicach, która utworzona w 1928r., była pierwszą takiego typu placówką oświatową dla chłopców i do której my uczęszczamy dzisiaj. Ciągnęło go do wojska. W pamięci utkwił mu pobyt legionistów stacjonujących w Małomierzycach w 1920r.
W 1931r. rozpoczął naukę w Kolejowej Szkole Technicznej przy ul. Słowackiego 8 w Radomiu. Ta powstała w 1919r. prężnie rozwijająca się dzięki Radomskiej Fabryce Broni męska szkoła kształciła średnie kadry techniczne dla zakładów Centralnego Okręgu Przemysłowego. Od 1932r. uczniowie mogli korzystać z nowoczesnego budynku dydaktycznego i doskonale wyposażonych warsztatów przy ul. Kościuszki 7. Uzupełnieniem nauki były dodatkowe kursy zbrojeniowe. Uczniowie otrzymywali więc doskonałe wykształcenie. Nauka trwała 6 dni w tygodniu, Antoni rzadko mógł przyjeżdżać do domu oddalonego od szkoły o 30 km. Rodzice i brat jak mogli wspierali go finansowo, ale sami mieli bardzo ciężko. Nasz bohater nie skarżył się, przystosował się do trudnych warunków, żył bardzo skromnie i oszczędnie. Ta umiejętność samodyscypliny i adaptacji do trudnych warunków pomogła mu w prowadzeniu oddziału oraz w przetrwaniu okresów uwięzienia.
Po ukończeniu szkoły w 1936r. otrzymał pracę w Fabryce Zbrojeniowej w Starachowicach w Izbie Pomiarów. Został powołany do Szkoły Podchorążych Rezerwy 2 Dywizji Legionów w Sandomierzu i przydzielony do plutonu karabinów maszynowych, a później do plutonu działek. Wysoki poziom szkolenia bardzo odpowiadał bohaterowi. Ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 2 DP Legionów przy 4 Pułku Piechoty Legionów w Kielcach. Kwalifikacje i doświadczenie zdobyte w czasie służby wojskowej wykorzystywał w działaniach wojennych. We wrześniu 1938. w stopniu podporucznika powrócił do pracy w cywilu, do Izby Pomiarów w starachowickiej fabryce. Po kilku miesiącach przeniósł się do biura konstrukcyjnego narzędziowni. Ta praca wymagała wiedzy fachowej, ale również skrupulatności i dokładności. Umiejętności nabyte w tej fabryce wykorzystał w działaniach operacyjnych i precyzyjnym planowaniu akcji.
We wrześniu 1939r. był już ukształtowanym, doskonale wyszkolonym 23–letnim Polakiem WP, o dużych umiejętnościach bojowych, gotowym dla Ojczyzny podjąć najtrudniejsze zadania.
KAMPANIA WRZEŚNIOWA
Działalność Antoniego Hedy od września 1939r. jest tematem wielu publikacji. Bohater spisał wspomnienia i opublikował je, ale jego historię opisują również naukowcy i towarzysze broni. Jego dokonaniami można by obdzielić wielu…
W kampanii wrześniowej był wzorowym żołnierzem. Brał czynny udział w jednej z ważniejszych bitew września--pod Iłżą., wymienioną na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Polskie oddziały południowego zgrupowania Armii „Prusy” zostały tu rozbite po heroicznej dwudniowej walce przez niemiecki pancerno-motorowy XV Korpus Lekki.
Antoni Heda walczył w 12 Dywizji Piechoty, w szeregach 51 pułku Piechoty Strzelców Kresowych z Brzeżan pod dowództwem ppłk Emila Fieldorfa „Nila”. Jego zgrupowanie nacierało na wroga od strony Rzechowa. Oddziały te został zdziesiątkowane. Poległych pogrzebano w pobliskim lesie. W ubiegłym roku tj. w 2018 r. ekshumowano 139 żołnierzy i z honorami pochowano na cmentarzu w Grabowcu. Ceremonię przygotował IPN i władze gminy Rzeczniów, a wśród uczestników wyróżniała się reprezentacja działającego w Iłży od 2005r. Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych,
Z uwagi na liczne straty dowództwo 12 Dywizji Piechoty podjęło decyzję o rozpuszczeniu wojska. Do Małomierzyc dotarła nieprawdziwa wiadomość, że wśród poległych jest również Antoni Heda. Ci, którzy przeżyli, grupkami przedostawali się na Lubelszczyznę. Antoni Heda przeprawił się przez Wisłę i dołączył do zgrupowania gen. Franciszka Kleeberga, które pod Kockiem stoczyło ostatnią bitwę kampanii wrześniowej. Zacięte walki przerwała decyzja dowódcy o kapitulacji z powodu braku amunicji. Antoni Heda bardzo przeżył słowa generała F. Kleeberga skierowane do swoich żołnierzy:
„Przywilejem dowódcy jest brać odpowiedzialność na siebie. Dziś biorę ją w tej najcięższej chwili — każąc zaprzestać dalszej bezcelowej walki, by nie przelewać krwi żołnierskiej nadaremnie.”
Te słowa stały się wytyczną w jego działaniach dowódczych. Nigdy nie przelewał krwi swych żołnierzy, a każdą akcję opracowywał tak, by straty były minimalne.

KONSPIRACJA
Po powrocie na ziemię iłżecką podjął działalność konspiracyjną. Początkowo w Skarżysku i Starachowicach, potem w Iłży. Był członkiem organizacji Orła Białego i Związku Walki Zbrojnej. Przyjął pseudonim „Szary”. W lipcu 1940r. Antoni Heda i Antoni Dziura zostają schwytani przez radzieckich pograniczników, uwięzieni przez sowietów w Brześciu i skazani na 7 lat łagrów za nielegalne przekroczenie granicy. W więzieniu przebywali do 22 czerwca 1941r. i wydostali się na wolność po ataku wojsk niemieckich na twierdzę brzeską. Antoni Heda wolnością nie cieszył się długo. Został schwytany przez niemiecką żandarmerię. Z powodu braku dokumentów, został osadzony w niemieckim obozie dla jeńców radzieckich Stalag 107 pod gołym niebem. Na skrawku ziemi stłoczono 140 tys. jeńców. Cudem udało mu się przeżyć i wydostać z obozu w beczce obierzyn.
Po powrocie w rodzinne strony w połowie 1942 roku objął dowództwo iłżeckiego Podobwodu „Dolina” Armii Krajowej. Jego oddział wykonywał akcje sabotażowe, utrudniające funkcjonowanie Niemców na naszym terenie. Drugim zadaniem było poprawianie bytu ludności cywilnej. Niszczono biura werbunkowe na roboty do Niemiec i dokumenty kontyngentowe na zboże. „Szary” pragnął jednak otwartej walki z wrogiem. Kiedy trzej jego podwładni znaleźli się w gestapowskim więzieniu w Starachowicach, postanowił działać. 6 sierpnia 1943 poprowadził brawurową akcję i bez strat własnych oddziału uwolnił wszystkich ok. 80 aresztowanych. Z 60 z nich, którzy nie chcieli wracać do domów, utworzył oddział, co przyczyniło się do udzielenia mu przez komendę Okręgu Kielecko-Radomskiego AK zgody na przejście do partyzantki.
PARTYZANTKA
Antoni Heda „Szary” od razu ustalił „kodeks partyzanta”. Był charyzmatycznym dowódcą bardzo wymagającym. Wprowadził żelazną dyscyplinę, karał za przewinienia, nie znosił kłamstwa ani lizusostwa. Ustalał rygorystyczny porządek dnia, zawsze zaczynający się wspólną modlitwą. Co niedzielę partyzanci uczestniczyli w polowej mszy świętej. Wprowadził ujednolicone umundurowanie- znakiem rozpoznawczym „Szaraków” były czarne berety. Kontrolował spożywanie alkoholu i wprowadził wspólne spożywanie posiłków „z jednego kotła”. Regularnie wypłacał żołd, dlatego liczebność jego oddziału szybko wzrastała Gruntownie szkolił swoich żołnierzy. Jego oddział szybko stał się wyśmienicie wyszkolony, zdyscyplinowany o wysokim poziomie moralnym. Dla zapewnienia bezpieczeństwa swoim podwładnym zbudował struktury lokalnego wywiadu oraz zorganizował kryjówki i podziemne szpitaliki. Jego podkomendni ufali mu bezgranicznie, był dla nich autorytetem. O żołnierzy dbał jak o rodzinę. Kiedy byli w zagrożeniu, natychmiast spieszył im z pomocą, czego przykładem jest finezyjna akcja odbicia z więzienia w Końskich trzech schwytanych przez Niemców partyzantów Jego oddziału.
W ciągu zaledwie kilku miesięcy „Szaracy” zadali Niemcom znaczne straty. Poprzedzone wywiadem, świetnie przygotowane, wręcz wyreżyserowane przez dowódcę akcje w Pakosławiu, Gozdawie, Siennie, Lubieni zakończyły się sukcesem bez staty w ludziach. Legendę oddziału umacniały akcje pozyskania odzieży w Lipsku i żywości z magazynów „Społem” w Skarżysku. Szerokim echem rozniosła się wieść o brawurowej akcji pozyskania pieniędzy z kasy Zakładów Zbrojeniowych w Starachowicach. Dobrze chroniona fabryka wytwarzała amunicję na potrzeby Wehrmachtu. „Szary” opracował podstępny plan zdobycia gotówki bez jednego wystrzału. Udając niemiecką inspekcję trzynastoosobowa grupa pod jego dowództwem, rozbroiła strażników. Niemożliwe stało się możliwym. Pozyskane dwa miliony złotych na długo zapewniły utrzymanie oddziału i wypłatę żołdu partyzantom. Kunszt przywódczy i logistyczny został doceniony i Antoni Heda awansowany został na porucznika.
Prowadzone działania szybko spustoszyły magazyny amunicji oddziału. Porucznik Antoni Heda obawiał się powtórzenia sytuacji spod Kocka. Po otrzymaniu z wywiadu informacji o kolejowym transporcie amunicji szybko przygotował zasadzkę na stacji Wólka Plebańska. Bez strat własnych zdobyto wówczas ok. 500 tysięcy sztuk amunicji oraz ponad tonę ładunków wybuchowych. „Szary” był więc nie tylko świetnym strategiem, ale i osobiście dowodził tymi akcjami.
Antoni Heda dbał o dobre relacje oddziału z okolicznymi mieszkańcami. Zakładał obozowiska w ostępach leśnych, by nie narażać ludności cywilnej na krwawy odwet Niemców. Często stacjonował w leśniczówce Klepacze, gdzie dziś jest Partyzancka Izba Jego Pamięci. Zaplecze aprowizacyjne oddziału stanowiły zakłady i majątki ziemskie administrowane przez okupanta. Oddział „Szarego” nie dopuszczał się bezprawnej konfiskaty mienia, wręcz przeciwnie zdobytą w akcjach żywnością dzielił się z mieszkańcami wiosek. Antoni Heda stawał w obronie gnębionej przez okupanta cywilnej ludności kielecczyzny. Przybył ze zbrojną pomocą mieszkańcom Błazin, Pakosławia, a w późniejszym okresie Radoszyc. Razem z oddziałem Jana Piwnika „Ponurego” zlikwidował w Marculach okrutnego gestapowca Kruegera.
„Szarego” bali się Niemcy, ale również Polacy, którzy sprzyjali okupantom lub ferowali poglądy lewicowe. Antoni Heda był bezwzględny dla zdrajców i kolaborantów. Za sympatyzowanie z Niemcami kobietom golono głowy. Za współpracę z wrogiem wymierzano karę chłosty. Za udowodnioną zdradę groziła śmierć. Wyrok śmierci wykonano między innymi na Marianie Koci.
Gdy front wschodni zbliżał się do Wisły przystąpiono do odtwarzania regularnych jednostek Wojska Polskiego, by wyzwalać tereny spod okupacji niemieckiej i witać wkraczające oddziały radzieckie z pozycji gospodarzy Oddział dowodzony przez „Szarego” został przekształcony w batalion 3 Pułku, a nasz bohater został jego dowódcą dopiero po awansie na kapitana. W okresie akcji "Burza" batalion ten walczył m.in. pod Radoszycami, Trawnikami i Szewcami. Po zwycięskiej walce pod Piecykami „Szary” został mianowany dowódcą 3 Pułku Piechoty Legionów AK. Ostatnią walkę pułk ten stoczył 5 listopada 1944r. w rejonie Piekła Niekłańskiego, i która zakończyła się jego rozbiciem.
14 listopada 1944r. kpt. Antoni Heda, podobnie jak w 1939r. gen. Kleeberg podjął decyzję o zaprzestaniu dalszej walki i wydał rozkaz demobilizacji.
19 stycznia 1945 roku generał Leopold Okulicki wydał rozkaz o rozwiązaniu Armii Krajowej i do swoich żołnierzy zwrócił się słowami:
„Żołnierze Armii Krajowej! Daję Wam ostatni rozkaz. Dalszą swoją pracę i działalność prowadźcie w duchu odzyskania pełnej niepodległości Państwa i ochrony ludności polskiej przed zagładą. (…) W tym działaniu każdy z Was musi być dla siebie dowódcą.”
Antoni Heda wypełnił ten rozkaz dosłownie.
ŻOŁNIERZ WYKLĘTY
Po wkroczeniu wojsk sowieckich pozostał w konspiracji, ale do marca 1945r. poświęcił czas rodzinie i nie prowadził działań przeciwko „nowej” władzy. Aresztowanie i podstępne wywiezienie dowódcy AK gen. Okulickiego i 15 oficerów do Moskwy potraktował jak zdradę. Antoni Heda chwycił za broń. Jego oddział we wsi Podkońce koło Iłży zlikwidował Stefana Furę, oficera Publicznego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Radomiu, byłego żołnierza AL. i GL. Później wyrok śmierci wykonano na oficerze AK Bolesławie Czerwińskim ps. “Wir” za to, że major po ogłoszeniu amnestii oddał się w ręce Urzędu Bezpieczeństwa i ujawnił magazyny broni należące do partyzantów. Starając się schwytać „Szarego” ubecy aresztowali jego rodzinę. Dwóch braci straciło życie. Przez całą Polskę przetoczyły się fale aresztowań akowców. Więzienia zapełniły się wrogami nowej władzy ludowej.
„Szary” słynął z brawurowych akcji rozbicia więzień w czasie wojny. Opracował więc zuchwały plan uwolnienia więźniów z komunistycznego więzienia w Kielcach. Ta najgłośniejsza akcja operacyjna zbrojnego podziemia Kielecczyzny była prawdziwym majstersztykiem. W nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. rozbito 52 spośród 56 cel i wolność odzyskało ponad 300 więźniów. W akcji zginęło tylko dwóch żołnierzy kieleckiego podziemia. Heda został ranny w trakcie rozbijania jednej z bram więziennych – odłamek utkwił mu w kolanie, powodując długotrwałą kontuzję. Po akcji w Kielcach zaprzestał działalności konspiracyjnej.
„Szary” długo poszukiwany był przez UB i MO. Mimo zmiany nazwiska na Wiśniewski, wielokrotnych przeprowadzek został w 1948r. aresztowany w Gdyni. Prawdopodobnie został wydany przez przyjaciela. Był wielokrotnie przesłuchiwany. Wziął odpowiedzialność za wydane wyroki śmierci, lecz nie chciał współpracować z UB. Pozostał niezłomnym.
W grudniu 1949 roku rozpoczął się proces „Szarego”. Akt oskarżenia składał się z 7 „grzechów” przeciwko władzy ludowej. 4 stycznia 1950 roku ogłoszony został wyrok skazujący Antoniego Hedę na śmierć. W kwietniu 1950 roku nasz bohater został ułaskawiony dekretem ówczesnego prezydenta Bolesława Bieruta. Karę śmierci zmieniono na dożywocie.
W 1956 roku Antoni Heda został objęty amnestią i po ośmiu latach w celi wyszedł na wolność, na warunkowe zwolnienie.
Realia życia w komunistycznej Polsce sprawiły, że Uwolniony, nie czuł się „wolnym”. Wkroczył na ścieżkę walki o wolność Polski. Zamienił jednak karabin na słowa. „Szary” nigdy nie bał się mówić prawdy i głośno wyrażał swoje opinie. Przez wiele lat był doradcą kardynała Stefana Wyszyńskiego. W dalszym ciągu prowadził działalność niepodległościową, działając w NSZZ „Solidarność”. Komunistyczna władza obawiała się jego zdolności, doświadczenia, odwagi a przede wszystkim autorytetu. Był ciągle inwigilowany, a z chwilą wprowadzenia stanu wojennego został internowany.
AKTYWISTA SPOŁECZNIK
W wolnej Polsce też wyznaczył sobie bojowe zadanie - zjednoczenia organizacji kombatanckich. Tak postała Światowa Federacja Polskich Kombatantów, której został prezesem. Za zasługi odznaczony został między innymi dwukrotnie krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych oraz Gwiazdą Wytrwałości. W 2006 roku prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński, awansował Antoniego Hedę „Szarego” na stopień generała brygady. Mimo licznych odznaczeń i szlifów generalskich nigdy nie zapomniał o swoich podkomendnych. Nieprzerwanie, do ostatnich swych dni uczestniczył w uroczystościach rocznicowych upamiętniających walki jego oddziałów i przeprowadzone akcje zbrojne. Otrzymał honorowe obywatelstwo Iłży i wielu miejscowości województwa świętokrzyskiego. Często gościł na swej rodzinnej ziemi i był bardzo z nią związany. To właśnie do iłżeckiego kościoła WNMP ofiarował jako wotum dziękczynne swój krzyż Virtuti Militari, a kościółek w Małomierzycach wybrał na strażnicę sztandaru „Szaraków”.
Zmarł 14 lutego 2008 roku w 66 rocznicę utworzenia Armii Krajowej. Legendarnego partyzanta, żołnierza wyklętego, niezłomnego orędownika wolnej Polski żegnały tysiące osób. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył pośmiertnie generała brygady w stanie spoczynku Antoniego Hedę „Szarego” Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. 29 lutego 2008 Sejm 6 kadencji na swoim 9 posiedzeniu uczcił pamięć generała Antoniego Hedy „Szarego” minutą ciszy. Marszałek Sejmu powiedział wtedy:
„(…) Żegnamy więc dzisiaj wielkiego Polaka, wielkiego patriotę i jednego z najdzielniejszych ludzi podziemia okresu okupacji i okresu powojennego.”

Generał brygady Antoni Heda -Szary przez całe życie był wierny dewizie ,,Bóg Honor Ojczyzna”. Ten charyzmatyczny dowódca, znany z odwagi, brawurowych akcji cieszył się ogromnym szacunkiem w środowiskach niepodległościowych i kombatanckich. Nie szczędził wysiłku na spotkania z młodzieżą, by prostować zawiłe karty historii. W 1996 r. .na Wykusie zapytany przez harcerzy – „Czy warto było walczyć z tak silnym okupantem (…)?”
Antoni Heda -Szary wówczas odpowiedział:

" Moi drodzy, my Polacy nie byliśmy i nie jesteśmy narodem skundlonym. Jesteśmy narodem heroicznym i dlatego poszliśmy walczyć (…)" .

Był więc niekwestionowanym autorytetem dla wszystkich Polaków, przede wszystkim z racji umiejętności dowódczych, prawości charakteru i bezkompromisowej postawy. W kampanii wrześniowej służył w oddziałach wspaniałych dowódców: ppłk. E. Fieldorfa i gen. F. Kleeberga, brał z nich przykład i sam wkrótce stał się charyzmatycznym dowódcą, którego szanują do dziś jego podkomendni.
Przez całe życie był obrońcą wolnej Polski oraz współtwórcą najlepszych kart Jej historii.
W pełni zasługuje na wpis do panteonu „Żołnierzy w służbie historii”.

Bibliografia
A.Heda -Szary: „Wspomnienia „Szarego” Oficyna Wydawnicza RYTM, 2016
S. Piątkowski, M. Sołtysiak: „Antoni Heda Szary” Muzeum Historii Kielc, 2014
I. Zając: Praca magisterska „Antoni Heda „Szary”” WSP Kielce 2011,
A. Zawilski: Bitwy polskiego września. Wydawnictwo Znak, 2009,
Wywiady:
Wywiad z Teresą Hedą – Snopkiewicz – córką bohatera
Wywiad z kpt. Tadeuszem Sułowskim – kombatantem, partyzantem z oddziału „Szarego”
Wywiad z ppłk. d.s. Wojciechem Fabianem ze Światowej Federacji Polskich Kombatantów
Wywiad z Ryszardem Wójcikiem – historykiem z Warszawy

Rozmowy z mieszkańcami Małomierzyc, Chwałowic i Iłży.

Strony internetowe:
www.bip.ipn.gov.pl
http://www.strzelcy-kresowi.pl/