Żołnierze w służbie historii Patryk Kot - Konkurs I edycja -

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. prof. J.Radomskiego w Tychowie

Parkowa 20

78-220

Tychowo

DANIEL WACH

Patryk Kot

Leszek Łomako

Jakub Gromada

Pomnik upamiętniający więźniów Stalagu Luft IV Modrolas/Tychowo

Array

STALAG LUFT IV

W okolicach Tychowa, a dokładnie w pobliżu wsi Modrolas i Podborsko znajduje się teren, na którym w okresie II wojny światowej był zlokalizowany obóz jeniecki lotników alianckich. Obóz nosił nazwę Stalag Luft IV. Został przeniesiony w okolice Tychowa z Żagania, gdzie mieścił się Stalag Luft III. Okoliczności i powody przeniesienia stalagu do Tychowa nie są do końca znane, jednak prawdopodobnie do samego końca był on zależny lub podporządkowany obozowi w Żaganiu. Organizację i budowę obozu rozpoczęto 14 maja 1944 kiedy do przygotowanego sektora "A" przewieziono pierwszy transport 64 więźniów. Obóz na rzucie kwadratu zaplanowano podzielić na cztery odseparowane sektory (A, B, C, D). Od lipca tego roku do sukcesywnie przygotowywanych baraków i sektorów przybywały kolejne transporty jeńców z różnych obozów przejściowych. Największe nasilenie transportów przypada na lato i jesień 1944. W tym czasie trafiło tu kilka tysięcy jeńców ewakuowanych drogą morską. Łącznie w stalagu przebywało około 10 tys. przeważnie amerykańskich i brytyjskich jeńców. Według badań byli tam również Polacy w liczbie około 60 jeńców.

MARSZ ŚMIERCI
Przed zbliżającym się Frontem Wschodnim, Niemcy zarządzili ewakuację ludności cywilnej i jeńców. 28 stycznia 1945 roku wywieziono z Podborska pociągiem chorych lotników. W dniach 6–8 lutego ewakuowano cały obóz. Piloci podzieleni na grupy marszowe, pilnowani przez straże niemieckie pieszo ruszyli na zachód, aż pod Hanower. W ciągu 51 do 87 dni jeńcy pokonali trasę o długości około 950 kilometrów. Ocaleni nazwali ten marsz „marszem śmierci”. Według szacunków w jego trakcie zmarło blisko 2000 jeńców.

MIEJSCE PAMIĘCI
I
Na terenie obozu, w pobliżu fundamentów baraków znajduje się miejsce pamięci upamiętniające jeńców Stalagu Luft IV. Odsłonięty we wrześniu 1992 roku pomnik autorstwa Zygmunta Wujka z Koszalina to trzy głazy narzutowe osadzone na cokołach. Środkowa stela ze śmigłem samolotu, głową lotnika oraz informacją w języku polskim i angielskim: "Obóz jeniecki lotników alianckich z wojny 1944-1945". Na kamieniach bocznych tablice informacyjne dotyczące pochodzenia jeńców, okresu funkcjonowania obozu oraz marszu śmierci. Kompleks uzupełniają tablice upamiętniające z imienia i nazwiska niektórych więźniów obozu, w tym naszego bohatera - Jana Mikszo. Uroczystości odsłonięcia pomnika w 1992 roku uświetnili swoją obecnością przedstawiciele Ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie oraz konsulatu USA w Poznaniu, przedstawiciele wojska, władz państwowych oraz lokalnych. Najważniejszymi gośćmi byli jednak więźniowie - George Guderley oraz Jan Mikszo. Pomnik został poświęcony przez biskupa diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. W naszej szkole (jeszcze bez klas mundurowych) zorganizowana została izba pamięci dotycząca stalagu. W kolejnych latach miejsce byłego obozu jak też pomnik popadają nieco w zapomnienie. Jednak od kilku lat, dzięki grupie pasjonatów pamięć o tym miejscu jak też sam pomnik i teren wokół niego zyskują drugie życie. Okazją do przypomnienia historii tego miejsca była 70 rocznica marszu śmierci. W 2015 roku odbyły się uroczystości pod pomnikiem oraz symboliczny marsz do stacji kolejowej w Podborsku. Od tego czasu uroczystości rocznicowe są coraz bardziej rozbudowane. Towarzyszom im prelekcje, wystawy, symboliczne marsze. Coraz większa grupa ludzi włącza się w działania związane z pielęgnowaniem pamięci o Stalagu Luft IV oraz dbaniem o miejsce pamięci. Nasza szkoła również włącza się w te działania. Uczestniczymy w uroczystościach rocznicowych, symbolicznych marszach. W przyszłym roku zamierzamy w naszej szkole otworzyć stałą izbę pamięci Stalagu Luft IV oraz pilota Jana Mikszo.

II
Przed budynkiem stacji kolejowej Podborsko, znajduje się pomnik poświęcony jeńcom wojennym, którzy z tego miejsca szli na teren stalagu, a w trakcie ewakuacji byli stąd wywożeni. Na głazie wspartym na kilkunastu metalowych, poskręcanych narzędziach rolniczych znajduje się napis (w językach polskim i angielskim) upamiętniający wydarzenia związane z okresem II wojny światowej.

DOSTĘPNOŚĆ
Miejsce pamięci jest zlokalizowane przy drodze, dostępne jest przez cały rok bez żadnych ograniczeń. Miejsce jest zagospodarowane i zadbane. Największe uroczystości odbywają się w lutym oraz kwietniu.

ŻYWA LEKCJA HISTORII
W połowie maja 2019 r. rozpoczęliśmy planowanie zajęć "żywej lekcji historii". W związku z faktem, że nasz bohater - Jan Mikszo - był pilotem, zdecydowaliśmy się na zorganizowanie lekcji w zaprzyjaźnionym Muzeum Obrony Przeciwlotniczej w Koszalinie, które jest filią Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie. Zajęcia planowaliśmy zorganizować dla uczniów najmłodszych klas Szkoły Podstawowej w Tychowie. Skontaktowaliśmy się z dyrektorem szkoły oraz wychowawcami dwóch klas i uzgodniliśmy zasady wyjazdu. Następnie skontaktowaliśmy się z kierownictwem muzeum aby ustalić szczegóły zwiedzania. Udało się porozumieć co do częściowego zwolnienia uczniów z opłat za zwiedzanie. Poprosiliśmy, aby w trakcie zwiedzania przewodnicy zwrócili szczególną uwagę na kwestie związane z II wojna światową. Naszym zadaniem było pomaganie przewodnikom w oprowadzaniu uczniów oraz opieka nad nimi. Na koniec zwiedzania zaplanowaliśmy prezentację oraz konkurs dotyczący naszego bohatera - Jana Mikszo. Zwiedzanie zostało podzielone na dwie tury - pierwsza dla uczniów klasy III oraz druga dla uczniów klasy "0". Po uzgodnieniu wszystkich szczegółów - dojazd, godziny zwiedzania, liczba osób itp., przystąpiliśmy do przygotowania prezentacji dotyczącej naszego bohatera. W związku z wiekiem zaproszonych uczniów staraliśmy się, aby prezentacja była przyjazna w odbiorze a pytania konkursowe dostosowane do słuchaczy. Tydzień przed lekcją udaliśmy się do muzeum, aby przygotować się do roli pomocników przewodnika. Przeanalizowaliśmy ekspozycję i wytypowaliśmy eksponaty, które w sposób szczególny chcieliśmy zaprezentować uczniom. Dodatkowo przygotowaliśmy do zwiedzania elementy wystawy dotyczącej Stalagu Luft IV w Tychowie, która przed kilku laty odbywała się w muzeum.
W końcu nadszedł dzień realizacji zadania. W środę 12 czerwca 2019 r. w godzinach porannych udaliśmy się szkolnym samochodem do muzeum, aby przygotować wszystko na przybycie zwiedzających. Pierwsza grupa przybyła do muzeum o godz. 10:00. Zwiedzanie przebiegało sprawnie. Pomagaliśmy przewodnikowi w oprowadzaniu grupy, zapoznawaliśmy uczniów z różnymi elementami wystawy (broń, umundurowanie), nadzorowaliśmy wejście do samolotu prezydenckiego, tłumaczyliśmy związek naszego bohatera ze Stalagiem Luft IV w Tychowie. Po zakończeniu zwiedzania zaprosiliśmy uczniów do specjalnej sali, gdzie siedząc na fotelach lotniczych mogli obejrzeć prezentację dotyczącą Jana Mikszo. Po prezentacji przeprowadziliśmy krótki konkurs a wszyscy uczniowie zostali nagrodzeni słodkim upominkiem. Kolejna klasa rozpoczęła zwiedzanie o godz. 11:30. Schemat lekcji wyglądał podobnie jak w przypadku pierwszej grupy. W związku z wiekiem uczniów (7 lat) zdecydowaliśmy się - zamiast prezentacji naszego bohatera - wyświetlić film "Animowana historia Polski". W zajęciach uczestniczyło łącznie 40 uczniów. W opinii wychowawców oraz samych dzieci zajęcia były bardzo udane. Ustaliliśmy, że w przyszłości również będziemy je organizować, bez względu na wynik osiągnięty w konkursie "Żołnierze w służbie historii".

-

Jan Mikszo

1909 - 1996

JAN MIKSZO
urodził się w piątek 10 września 1909 r. w Wilnie. Był synem Józefata i Felicji Mikszów. Uczęszczał do wileńskich szkół. Najpierw do Gimnazjum Zygmunta Augusta, a następnie do Państwowej Szkoły Technicznej im. J. Piłsudskiego. Mimo początkowych planów wstąpienia do seminarium duchownego ostatecznie w 1930 roku wstępuje do Eskadry Szkolnej 5 Pułku Lotniczego w Lidzie. Po szkoleniu w Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy zostaje pilotem Eskadry Treningowej a następnie Eskadry Liniowej w stopniu kaprala. W 1932 roku otrzymuje tytuł i odznakę pilota wojskowego z numerem 1616. W kolejnych latach kontynuuje służbę nadterminową w wojsku i przenosi się do Eskadry Towarzyszącej. Przechodzi kolejne szkolenia w Grudziądzu a następnie w Dęblinie. W 1936 roku w stopniu plutonowego przenosi się wraz z żoną Zinajdą do Dęblina, gdzie obejmuje funkcję instruktora pilotażu. Tygrys - bo taki przydomek wśród kolegów miał Jan Mikszo - szkolił dziesiątki pilotów, z których wielu walczyło później na niemal wszystkich frontach II wojny światowej. Wybuch wojny zastaje Jana Mikszo w Dęblinie. Rankiem 1 września 1939 roku otrzymuje rozkazy dalszego prowadzenia czynności szkoleniowych. Następnego dnia nad lotniskiem pojawiają się niemieckie samoloty rozpoznawcze. 3 września na rozkaz dowódcy trzy samoloty RWD-8, w tym jeden pilotowany przez Jana Mikszo lecą do Kurowa, gdzie zostają przydzielone do służby łącznikowej Naczelnego Wodza. W następnych dniach przenoszą się na kolejne lotniska polowe położone coraz bardziej na wschód. W Czortkowie Jan Mikszo otrzymuje rozkaz przelotu do Rumunii oraz zabezpieczenia maszyn. Z powodu braku paliwa piloci są zmuszeni zniszczyć maszyny i przedzierać się do Rumunii. Wraz z wieloma polskimi żołnierzami, 18 września przekracza granice z Rumunią w Kutach. Tu zaczyna się niezwykła tułaczka. Po ucieczce z obozu internowania Jan Mikszo przedostaje się do Francji. Tam w trakcie wojny z Niemcami wykonuje kilkanaście lotów bez kontaktu bojowego. Po klęsce Francji trafia do Afryki, gdzie przez Algierię i Maroko dociera do Gibraltaru. Stamtąd na pokładzie statku trafia do Wielkiej Brytanii. Tam na kilka miesięcy trafia w szeregi 307 Dywizjonu Myśliwskiego Nocnego "Lwowskich Puchaczy". Na przełomie sierpnia i września 1940 roku przeniesiony zostaje do 305 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Wielkopolskiej", w którym pełni służbę aż do zestrzelenia. Pierwszy lot bojowy na otrzymanych kilka miesięcy wcześniej samolotach Wellington ML1 Jan Mikszo wykonuje 25 kwietnia 1941 roku. Celem są zbiorniki ropy dla niemieckich U-botów w holenderskim Rotterdamie. Zadanie zostało wykonane skutecznie i bez strat. Kolejne zadania to regularne loty nad miasta i cele wojskowe na terenie całych Niemiec. Ostatni lot sierżant Jan Mikszo wykonuje 9 lipca 1941 roku. Celem jest niemiecki Osnabruck. Po wykonaniu zadania samolot pilotowany przez naszego bohatera zostaje trafiony przez niemiecki myśliwiec pilotowany przez asa Luftwaffe - Henricha Wohlersa. Załoga opuszcza samolot po czym dostaje się do niewoli. Tak zaczyna się czteroletnia gehenna, która prowadzi naszego bohatera przez wiele obozów jenieckich. Jednym z nich jest Stalag Luft IV w okolicach Tychowa. Jan Mikszo przebywa tam miedzy 1944 a 1945 rokiem. Przeżywa morderczy, ponad 900 kilometrowy marsz śmierci, który Niemcy zafundowali jeńcom w trakcie ewakuacji obozu. Wyzwolenie przychodzi 16 kwietnia 1945 roku w stalagu w okolicach Hanoweru. Po krótkim pobycie w Wielkiej Brytanii nasz bohater decyduje się na powrót do Polski. Odnajduje członków rodziny, wraca do domu i rozpoczyna pracę w liniach lotniczych LOT. Po dwóch latach trafia w szpony machiny systemu represji tworzących się struktur PRL. Jako pilot RAF i "element reakcyjny" zostaje negatywnie zweryfikowany. W 1948 roku musi pożegnać się z posadą w LOT. Decyduje się na przeprowadzkę na ziemie zachodnie. Osiada w Człuchowie, gdzie pracuje na roli a potem jako urzędnik. Od tego czasu nigdy już nie leci samolotem. W Człuchowie spędza resztę życia prowadząc aktywna działalność społeczną. W 1992 roku uczestniczy w uroczystościach odsłonięcia pomnika upamiętniającego więźniów Stalagu Luft IV w Tychowie. Umiera 23 września 1996 roku w wieku 87 lat. Jan Mikszo został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Strażnikiem jego pamięci jest syn - Krzysztof, który gromadzi pamiątki, bada historię taty oraz dba o godne jej upamiętnienie. Przeprowadziliśmy z panem Krzysztofem MIksza oraz Pawłem Urbaniakiem bardzo obszerny wywiad, który wykorzystaliśmy w pracy. Po ustaleniach z panem Krzysztofem Miksza, Pawłem Urbaniakiem, pracownikami Muzeum Obrony Przeciwlotniczej w Koszalinie oraz dyrektorem ZSP w Tychowie uzgodniliśmy, że w przyszłym roku w naszej szkole utworzymy stałą izbę pamięci Stalagu Luft IV oraz Jana Mikszo.

1. "LOTNIK. Śladami sierżanta Jana Mikszo" ; Grzegorz Jankowski ; Człuchów 2018
2. Wywiad z Krzysztofem Miksza – synem Jana Mikszo
3. Pamiątki i zdjęcia z prywatnych zbiorów Krzysztofa Miksza
4. "Jan Mikszo a niepodległość Polski" – film z prywatnych zasobów Krzysztofa Miksza
5. Wywiad z Pawłem Urbaniakiem – członkiem BSMH "PERUN" oraz pracownikiem Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu (pasjonata historii z Tychowa zajmującego się historią Stalagu Luft IV w Tychowie).
6. Muzeum Obrony Przeciwlotniczej w Koszalinie – zdjęcia i nagrania w trakcie żywej lekcji historii.
7. Archiwalne zdjęcia z zasobów ZSP w Tychowie
8. "Rzecz o Stalagu Luft IV" – Baltic Info.pl
9. Stalag Luft IV – Wikipedia
10. Zdjęcia Stalagu Luft IV – www.merkki.com