Żołnierze w służbie historii Zespół Szkół Chemiczno - Elektronicznych im. Jana Pawła II w Inowrocławiu - Konkurs V edycja -

Zespół Szkół Chemiczno - Elektronicznych im. Jana Pawła II w Inowrocławiu
88-100
Inowrocław
kujawsko-pomorskie

Anna Łaszkiewicz

Amanda Burzyńska

Wiktoria Maciejewska

-

Gerard (Gerhard ) Pająkowski

1894 - 1920

Gerard ( Gerhard )Pająkowski 1894 – 1920
Zginął, żebyśmy mogli żyć w Wolnej Polsce.

Urodził się 3 października 1894 r. w miejscowości Brzozie niedaleko Cekcyna w Borach Tucholskich. Najbliższym miastem jest Kcynia. Bardzo ciekawy region, z tego względu, że przez szereg lat mieszkali tam obok siebie Polacy i Niemcy; katolicy i ewangelicy. Mimo germanizacyjnej polityki władz pruskich, polskie rodziny wychowywały swoje dzieci w duchu tradycji patriotyzmu i przywiązania do wartości religijnych.
Właśnie z takiej rodziny pochodził Gerard. Jego rodzice Szymon i Apolonia z Ossowskich byli rolnikami. Mieli czwórkę dzieci, w tym właśnie Gerarda, który urodził się jako ostatni. Dbali o polskie wychowanie potomstwa. Gerard wraz z rodzeństwem spędził dzieciństwo w rodzinnej wsi. Pomagał rodzicom w pracy na roli, chodził do lasu, a w niedzielę i święta do kościoła. Wieczorami słuchał opowieści z dziejów Polski, chętnie też czytał polską literaturę. Jego dom stał na uboczu, wśród pól i łąk w bardzo malowniczej okolicy. Gerard chodził do szkoły, bardzo dobrze się uczył i prawdopodobnie chciał zostać nauczycielem. W niemieckich dokumentach jego imię było zapisywane po niemiecku Gerhard.
Niewiele wiadomo o jego rodzinie. Miał brata i dwie siostry. Jego młodszy brat Leon zmarł w czasie I wojny światowej, a matka w listopadzie 1943 r. Siostry wyszły za mąż i zmieniły nazwiska. W okresie okupacji niemieckiej rodzina opuściła wieś. Gerard był zaręczony z Joanną Krause. Pani Joanna po śmierci narzeczonego ułożyła sobie życie. Założyła rodzinę, ale zachowała w swojej pamięci jego postać. Opowiadała o nim córce Marii Bedełek. Przedstawiała go jako prawego, szlachetnego, dobrego człowieka.
W czasie I wojny światowej został wcielony do armii niemieckiej. Niestety nie wiadomo, do jakiej jednostki został przydzielony i jakie były jego losy w tym okresie.
11 listopada 1918 r. Niemcy skapitulowali przed Ententą, a Polska symbolicznie odzyskała niepodległość. 27 grudnia 1918r. wybuchło w Poznaniu Powstanie Wielkopolskie i szybko rozlało się po całym regionie i dotarło także na Pomorze. Gerard zaangażował się w walki niepodległościowe, choć objęcie powstaniem całego Pomorza okazało się z wielu względów niemożliwe. Nie mamy z tego czasu żadnych szczegółowych informacji o naszym bohaterze. Jednak jego udział w Powstaniu jest potwierdzony, co znaczy, że patriotyczne wychowanie z domu rodzinnego zaowocowało jego aktywna postawą. Powstanie zakończyło się sukcesem i Wielkopolska była wolna, ale formalnie, zarówno Wielkopolska, jak i, szczególnie, Pomorze Gdańskie miały przejść w ręce polskie dopiero po wejściu traktatu wersalskiego w życie. Stało się to dopiero 10 stycznia 1920 r. Do tego czasu dochodziło w tym regionie do ostrych konfliktów między Polakami a Niemcami. W pobliskich miastach doszło do zamieszek. Władze niemieckie stosowały wobec polskiej ludności represje; miały miejsce mordy na Polakach. W kwietniu 1919 r. Niemcy ogłosili stan oblężenia Pomorza. Pod wpływem tych wydarzeń wielu młodych ludzi przedzierało się do Wielkopolski, gdzie już wtedy tworzono polskie wojsko. Uciekinierzy z Pomorza utworzyli oddziały piechoty i trzy pułki ułanów. Mieszkańcy okolicznych miejscowości, w tym Gniewkowa przemycali przez linię demarkacyjną broń, informacje wywiadowcze, a nawet konie. 24 lipca 1919 r. utworzono 4. Pułk Ułanów Nadwiślańskich, w którym służył również Gerard Pająkowski.
Po wejściu traktatu wersalskiego w życie Polacy rozpoczęli proces przejmowania Pomorza z rąk niemieckich. Znajdująca się w Inowrocławiu Dywizja Pomorska przystąpiła do pierwszej fazy odbierania tych ziem – od Torunia na wschód od Wisły. W ciągu tygodnia wojska miały dojść do Grudziądza. Zadanie to powierzono 4. Pułkowi Ułanów pod dowództwem płk. Stanisława Skrzyńskiego.
17 stycznia 1920 r. polskie formacje rozpoczęły zadania – grupa wojsk wydzielonych z Frontu Pomorskiego pod dowództwem gen. Stanisława Pruszyńskiego zajęły Golub. Tego samego dnia podjęto przejmowanie polskich miast na innych obszarach, w tym Gniewkowo przez wojska 18 Pułku Ułanów. Linię demarkacyjną broniły silne oddziały niemieckiego Grenzshutzu. Niedaleko wsi Lipie doszło do potyczki z Niemcami. Gerard Pająkowski był pierwszym, który ruszył do ataku na wroga. Niestety zapłacił za to najwyższą cenę, zginął ugodzony niemiecką kulą. Prawdopodobnie był ofiarą nieporozumienia związanego z brakiem synchronizacji czasu między Polakami a Niemcami, co podkreślają wszyscy badacze. Nie umniejsza to jednak jego ofiary na rzecz polskiej państwowości. Tym bardziej uświęca jego śmierć jako jedynego polskiego żołnierza, który oddał życie podczas przejmowania Pomorza. Nie doczekał, ani wyzwolenia Gniewkowa, ani swojej rodzinnej wsi, o czym tak marzył jako młody człowiek. 10 dni po jego śmierci Wojsko Polskie oswobodziło Brzozie.
25 stycznia tego samego roku w Toruniu, w kościele pod wezwaniem św. Jana odbył się pogrzeb plutonowego Gerarda Pająkowskiego. Wzięło w nim udział wielu najwyższych dostojników: władze miasta, oficerowie, księża, żołnierze i tłumy mieszkańców. Za trumną, na początku wielkiego konduktu żałobnego, szły jego matka siostra. 10 lat później wzniesiono pomnik Gerarda Pająkowskiego i na jego cześć nazwano też jedną z ulic Torunia. Niestety niemieccy okupanci go zburzyli. W jego miejscu, po wojnie, postawiono krzyż. Komisarycznym prezydentem Torunia był wtedy Otton Steinborn, który również pochodził z Borów Tucholskich. Na pogrzebie zapewnił : „Miasto Toruń Twój pomnik będzie miało w szczególnej opiece”.
Upamiętnili również swojego bohatera mieszkańcy Gniewkowa, którzy również wznieśli mu pomnik, w maju 1939 r. Został odsłonięty przez gen. Władysława Bortnowskiego. Jeszcze w tym samym roku został zburzony, wkrótce po wejściu Niemców do miasta.
11 listopada 2003 r. w Gniewkowie odsłonięto jeszcze jeden pomnik w formie głazu narzutowego ustawionego na cokole licowanym kostkami kamiennymi. Co roku, w dniu jego śmierci, w czasie obchodów świąt narodowych składane są tutaj wiązanki kwiatów. Jedna z ulic Gniewkowa nosi imię Gerarda Pająkowskiego. Rada miejska Gniewkowa ustanowiła rok 2019 „Rokiem plutonowego Gerarda Pająkowskiego n terenie miasta i gminy Gniewkowo”.
Szczególną pamięcią jest otoczony nasz bohater w jego rodzinnych stronach. O upamiętnienie jego postaci dba Stowarzyszenie na Rzecz Ocalenia Śladów Przeszłości w Gminie Cekcyn „Światło”, Towarzystwo Ziemi Cekcyńskiej oraz mieszkańcy Brzozia.

G.Czachorowska - Szczupak, E. Olszewska, E. Pińska, Pamięci godni. Niezapomniany bohater - opowieść o Gerardzie Pająkowskim, Gniewkowo, 2019.

M. Golon, Powrót Pomorza do Polski – ogromny sukces Niepodległej u progu 1920 roku,
https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/62280,Powrot-Pomorza-do-Polski-ogromny-sukces-Niepodleglej-u-progu-roku-1920.html

Gniewkowo

Gniewkowo

Toruń

Miejsce 1
Pomnik poświęcony Gerardowi Pająkowskiemu upamiętnia jego śmierć pod Gniewkowem dnia 17 stycznia 1920 r. podczas przyłączania Pomorza Gdańskiego do Polski. Jest blisko ważnej drogi biegnącej z Poznania do Torunia przez Gniewkowo. Bardzo łatwo go znaleźć. Został odsłonięty 11 listopada 2003 roku. Jest miejscem uroczystości patriotycznych w tym mieście, a postać plutonowego Pająkowkiego jest bohaterem dla młodzieży.

Miejsce 2
Ulica w Gniewkowie poświęcona Gerardowi Pająkowskiemu. W bardzo ładnej okolicy, niedaleko rynku i Urzędu Miasta. Cicha i spokojna z dużą ilością zieleni w okolicznych ogródkach. Ulica została nazwana imieniem naszego bohatera w 2019 r. przy okazji obchodów roku plutonowego Gerarda Pająkowskiego.

Miejsce 3
Grób Gerarda Pająkowskiego na Cmentarzu Garnizonowym przy ulicy Grudziądzkiej w Toruniu. Blisko centrum miasta i dworca autobusowego. Cmentarz Garnizonowy jest częścią dużego kompleksu cmentarnego Cmentarza Komunalnego.

Żywa lekcja historii odbyła się w dwóch częściach. Dnia 2 czerwca uczestniczki konkursu zaprezentowały bohatera uczniom Szkoły Podstawowej nr 2 im. Panny Maryi w Inowrocławiu 18 uczniów), a 6 czerwca przedstawiły go swojej macierzystej klasie I a LO w Zespole Szkół Chemiczno - Elektronicznych im. Jana Pawła II w Inowrocławiu (25 uczniów). W obydwu przypadkach dziewczyny pokazały prezentację przygotowaną samodzielnie i przeprowadziły quiz sprawdzający wiedzę na temat Gerarda Pająkowskiego. Dodatkowo licealiści zobaczyli filmik przygotowany przez Amandę i Wiktorię pod kierunkiem opiekuna. Wyjaśniły klasie, gdzie składały kwiaty i zapalały znicz opisując dokładnie pomnik poświęcony bohaterowi, jego lokalizację i znaczenie dla lokalnej społeczności oraz, gdzie znajduje się ulica jego imienia. Postać bardzo zaciekawiła uczniów, zarówno tych ze szkoły podstawowej, jak i z liceum. Gerard Pajakowski przez swój młody wiek i ofiarę, jaka poniósł dla Ojczyzny, zdaniem młodzieży, może być przykładem dla każdego młodego Polaka. Wywiązała się na ten temat między licealistami bardzo ożywiona dyskusja, kto może być takim bohaterem dla nich dziś. Uznali, że Gerard Pająkowski to bardzo dobry wzór patriotyzmu. W Gniewkowie postać ta jest bardzo dobrze znana, natomiast w Inowrocławiu raczej nie, dlatego uczestniczki konkursu postanowiły przedstawić go w dwóch szkołach. Zwykle mówiąc o bohaterach mamy na myśli znane postaci z kart historii, a nasz bohater jest inny. Jest bardzo mało informacji o jego życiu, natomiast śmierć stała się wydarzeniem, które na zawsze wpisało się w dzieje lokalnej społeczności.